۶ روش کارآمد افزایش هوش هیجانی کودکان

همان طور که پیشتر بیان شد هوش انواع مختلفی دارد که هوش منطقی فقط یکی از این انواع است.
اگرچه هوش منطقی موجب افزایش ادراک انسان شده و قدرت تحلیل و بررسی، تصمیم گیری و انتخاب او را بسیار افزایش می دهد؛ اما این هوش هیجانی است که برای ماندگاری در مسیر اهداف و رسیدن به موفقیت از درجه اهمیت بالاتری برخوردار است؛ چراکه هر شخص با داشتن هوش هیجانی بالا می تواند از مزایای زیر برخوردار باشد:

مزایای هوش هیجانی بالا

• شناخت بهتر احساسات و هیجانات خود
• افزایش قدرت کنترل و تنظیم هیجاناتِ خود در شرایط مختلف
• قدرت درک بهتر احساسات دیگران و درنتیجه بهبود روند دوست یابی، معاشرت با سایرین و …
• توان برقراری هر چه بهتر ارتباط با دیگران و احساسات و هیجانات آنها
• توان بهره گیری از شیوه های مختلف برای خودانگیزشی در مواقع سخت و به ظاهر ناامید کننده
• ماندگاری و استقامت در ناملایمات و شرایط سخت و دشوار
• افزایش میزان خوش بینی و مثبت اندیشی در برهه های مختلف زندگی
• موقعیت شناسی جهت استفاده به جا و به موقع از هیجانات
• بهبود سلامت روان و مدیریت روح و روان در زمان بروز تعارضات
  و ….

مرتبط: هوش هیجانی چیست؟ تعریف، عناصر کلیدی و مثال ها

نقطه ی ضعف هوش منطقی نسبت به هوش هیجانی

و این در حالی است که هوش منطقی با تمام مزیت ها و محاسنی که برای شخص به همراه دارد، نمی تواند هیچ یک از این موارد را برای شخص به ارمغان بیاورد و درنتیجه، در زمان برخورد شخص با ناملایمات و یا افرادی که مغایرت شدید فکری، روحی، اعتقادی و … با او دارند، نمی تواند خود را به خوبی با چنین شرایطی انطباق داده و به راحتی مسیر را برای خود هموار و مساعد کند.

فرزندان و هوش هیجانی

حال که دانستیم هوش هیجانی از درجه اهمیت بالایی در زندگی فردی هر کس برخوردار است؛ مسئله ی مهمی که برای والدین پیش می آید این است که به چه صورت می توانند بفهمند که فرزندانشان از هوش هیجانی بالایی برخوردارند یا نه؟ و همچنین در صورت پایین بودن هوش هیجانی فرزند، آیا می توان این هوش را در آنها تقویت کرد؟

پیش از پاسخ به این دو سوال باید این مسئله را مدنظر قرار دهیم که امروزه به دلیل شرایطی که در جامعه وجود دارد و کاهش قابل توجه صبر و تحمل جوامع امروزی، از هوش هیجانی عموم مردم به میزان قابل توجهی کاسته شده و این کم صبری و فقدان هوش هیجانی، علاوه بر جوامع، از طریق خانواده ها نیز به فرزندان منتقل می شود.
از این رو احتمال اینکه فرزندان ما در دوران طفولیت، خردسال، کودکی و … از هوش هیجانی مطلوبی برخوردار نباشند زیاد است.

اما خبر خوب این است که پاسخ به سوال دوم مثبت است؛ یعنی می توان هوش هیجانی فرزندان را با روش هایی ساده و استمرار بر این روش ها، تقویت نمود. و قطعا در این خصوص والدین نقش بسیار پررنگی را ایفا می کنند.

به یاد داشته باشید که میزان انعطاف پذیری و رشد هوش هیجانی EQ برای فرزندان به مراتب بالاتر از هوش منطقی IQ است و تغییر شرایط، برنامه ریزی ها، موقعیت ها و حتی سن، می تواند تاثیر زیادی در تغییر میزان هوش هیجانی فرزندان بگذارد.

مرتبط: ۱۰ مانع برای بیان احساساتِ فرزندان را بشناسید

نحوه بررسی هوش هیجانی از کودکان

مطمئنا اگر والدین و یا معلم های آنها نسبت به هوش هیجانی شناختی نسبی داشته باشند می توانند از عملکرد روزانه ی فرزند / دانش آموزش خود به میزان هوش هیجانی او پی ببرند و پررنگ بودن یا نبودن مولفه های هوش هیجانی را در او تشخیص دهند.

با مواردی همچون مثال های می توان میزان هوش هیجانی کودک را تخمین زد:

• رغبت و یا بی میل او به انجام تکالیف روزمره
• میزان صبر در رسیدن به نتیجه ی یک کار
• نحوه ی مشاهده ی برنامه ها، انیمیشن ها و کارتن هایی که کنترل زمان آن در اختیار کودک است
• نحوه ی برخورد با بازی های رایانه ای (استفاده و یا عدم استفاده از کدهای تقلب برای تسریع در اتمام بازی)
• وضعیت و نحوه پافشاری بر روی خواسته ها
• نوع برخورد کودک با هم سن های خود
• عکس العمل کودک در مقابل دست درازی سایر کودکان به اسباب بازی هایش
• نحوه برخوردش در زمان های عصبانیت
  و ….

اما در کنار تشخیص عمومی که هر پدر و مادر می تواند با شناخت نسبی از مولفه های هوش هیجانی، فرزند خود را با آنها محک بزند؛ وجود پرزسشنامه هایی که بدین منظور طراحی شده اند می تواند کمک شایانی به والدین کند و آنها را در تشخیص دقیق تر میزان هوش هیجانی فرزندانشان راهنمایی و همراهی کند.

مرتبط: با این ۲۰ نشانه، هوش هیجانی خود را محک بزنید / چهار مؤلفه‌ی هوش هیجانی را بشناسید

پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن

یکی از مشهورترین پرسشنامه ها، پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن یا EQ-i است که با بهره گیری از آن و عبارات موجود در آن می تواند احساسات، طرز فکر کردن و نحوه رفتار و عملکرد فرزند را در موقعیت ها و شرایط مختلف بررسی و توصیف کرد.
البته لازم است عبارات این پرسشنامه به فراخور سن و میزان درک کودک نرم و سبک شوند تا جواب های واقعی – اعم از کاملا موافق، موافق، تاحدودی موافق، مخالف، کاملا مخالف – از این عبارات و سوالات گرفته شود و نتیجه به واقعیت کاملا نزدیک گردد.

پرسشنامه تصمیم‌گیری اسکات و بروس

حتی شما می توانید با بهره گیری از پرسشنامه هایی نظیر «اسکات» که مربوط به سبک‌های تصمیم‌گیری است نیز تا حدی وضعیت عملکردی فرزند را محک زده و از این نوع پرسشنامه ها نیز شرایط فرزندتان و تا حدی میزان هوش هیجانی او را مورد تحلیل و بررسی قرار دهید.

البته آزمون های هوش دیگری نظیر آزمون هوش ریون، ترسیم آدمک گودیناف، وکسلر، استنفورد-بینه، مکعب های کهس و … نیز وجود دارد که اگرچه غالبا برای بررسی هوش منطقی کودکان – و بزرگسالان – طراحی شده اند اما بُعدهایی از این آزمون ها برای بررسی وضعیت هوش هیجانی فرزندان نیز تا حدی کاربرد دارد.

مرتبط: چگونه هوش عاطفی را در ۹ مرحله افزایش دهیم؟

ویژگی‌های فرزندانی که دارای هوش هیجانی بالا هستند

غالبا آن دسته از فرزندانی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند به خیلی بهتر می توانند از پس روابط شان بر آمده و در برقراری ارتباطات بسیار قوی تر عمل می کنند؛ از این رو آنها دوستان متعددی دارند و بهتر از دیگران می توانند در روابطشان اختلافات و دشمنی ها را به حداقل برسانند.
این گروه از کودکان خیلی بهتر می توانند خود را از درگیری‌ها و تنش‌های بیخود دور کنند و به نحوی عمل کنند که نیروی روانی شان معطوف و صرف چنین مسائلی نشود.
علاوه بر این آنها خیلی راحت تر مسئولیت کارهای شان را پذیرفته و دیگران را بابت عملکرد خود متهم و سرزنش نمی‌کنند.

همچنین فرزندی که از هوش هیجانی بالایی برخوردار است می تواند خیلی به موقع و به جا احساسات خودش را نشان داده و آن را به درستی ابراز کند؛ و یا از مشاهده احساساتی نظیر غم و اندوه، عصبانیت و … دیگران دچار دلهره و دستپاچگی نمی‌شود.
کنترل اضطراب ها از ویژگی های دیگر این کودکان است؛ و روش کار آنها به گونه ای است که کمتر خود را به صورت درونی مجبور به تحمل فشارهای احساسی کنند.

راه های تقویت هوش هیجانی فرزند

اما مسئله ای که نسبت به بررسی وضعیت هوش هیجانی فرزند از درجه اهمیت بالاتری برخوردار است این است که به چه صورت می توان هوش هیجانی / عاطفی او را ارتقا داد.
در این مقاله شش راهکار برای این منظور عنوان شده که شما می توانید با بهره گیری از آنها، بر میزان هوش هیجانی کودک خود بیافزایید.

* اجتناب از افراط در انتقاد از کودک

رفتار انتقادگونه و مملو از سرزنش و توبیخ والدین از فرزندان نه تنها باعث کاهش میزان خودباوری و عزت نفس او می شود، بلکه روش بروز همیشگی و ناصحیح احساساتِ تند، هیجانی و منفی را به او فرا می دهد. پس تا حد امکان از انتقادهای پی در پی فرزند خود دوری کنید.

علاوه بر این، در زمان انتقاد و سرزنش کودک – در موارد معدودی که لزوم آن را تشخیص می دهید – به جمله بندی و نحوه بیان آن دقت ویژه داشته باشید.
چراکه به عنوان مثال زمانی که برای نشان دادن حرکت اشتباه کودک از جمله ای نظیر «تو مرا دیوانه کردی» استفاده می کنید، علاوه بر بد بودن لحن و جمله، به کودک می فهمانید که او دارای مشکلی حاد است.
اما اگر برای همین مسئله جمله ای نظیر «وقتی تو این حرکت را می‌کنی من ناراحت می‌شوم» استفاده می کنید، علاوه بر اینکه جمله و لحن شما بسیار آرام تر شده است، به فرزندان می فهمانید که فقط عمل فعلی او ناخوشایند است، نه خود کودک و شخصیتش.

* یاد دادن مهارت حل مسئله به کودک

فرا دادن آموزش ها و مهارت های حل مسئله به کودک می تواند او را در شرایط احساسی نامناسب همچون عصبانیت، ترس و اضطراب و … آماده کند به طوری که به جای بروز رفتارهای ناهنجار، پرخاشگرانه و یا گوشه گیری و فرار و … بتواند به انجام اموری بپردازد که به بهترین نحو ممکن موجب کنترل و تنظیم احساسات وی شود.

به عنوان مثال، کودک با فراگیری مهارت های حل مسئله، می تواند در زمان عصبانیت از عمل دوستش، به جای حمله به او و زدنش، به راحتی به او بگوید که از دست او عصبانی است و طرف مقابلش را از این حس بد خود آگاه کند.

* ایجاد آرامش در محیط خانواده

همان طور که می دانید، نام دیگر هوش هیجانی، هوش عاطفی است؛ در واقع افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند خیلی بهتر عواطف خود را بروز می دهند؛ والبته این افراد قبلا نیز از نظر عاطفی خیلی بهتر اشباع و لبریز شده اند.

اگر شما به عنوان والدین بتوانید محیط خانواده را برای فرزندتان به محیطی آرام و مملو از عواطف و احساسات آرامش بخش بکنید، نه تنها باعث ایجاد آرامش درونی او خواهید شد، بلکه به او نحوه ایجاد شرایط آرام را یاد می دهید.

* همدلی با کودک

همدلی راهکاری ساده است که به کودک اجازه بروز احساسات را می دهد و به او یاد می دهد که هر یک از احساسات او اعم از خشم، حزن، اضطراب، شادی و … چه کارایی و کاربردی دارند.

البته همدلی به معنی پذیرش و تایید تمامی احساسات کودک نیست بلکه به معنی درک او از بروز چنین احساسی است.
در واقع والدین در این روش باید خوب بدانند که نباید در زمان بوجود آمدن احساساتی در کودکشان نظیر عصبانیت، ناراحت شدن، بروز اضطراب و یا هر گونه احساسی دیگر، او را محکوم کنند و به خاطر بروز چنین احساسی، او را سرزنش و توبیخ کنند.

به عنوان مثال در زمانی که کودک از شکسته شدن اسباب بازی اش توسط برادر کوچک ترش عصبانی و خشمگین می شود، پدر یا مادر باید با بیان جمله ای نظیر “پسرم من می دونم که تو به خاطر شکست اسباب بازیت توسط برادرت عصبانی هستی” به او بفهمانند که او را درک کرده اند.

بدین صورت والدین به کودک خود یاد می دهند که بتواند در زمان بروز احساساتی مشابه همین احساس از دیگران، چگونه بتواند با آنها برخورد مسالمت آمیز داشته باشد و با آنها همدلی کند.

توجه داشته باشید که هر گونه سرزنش و توبیخ فرزند در زمان بروز احساساتی که از نظر والدین ناخوشایند است، موجب می شود که او بعد از این احساساتش را مخفی و سرکوب کند که این می تواند اثرات منفی و سویی را برای روح و روان او داشته باشد و بر رفتارهای آینده او نیز اثرات سویی را بگذارد.

* آموزش هیجانات و روش کنترل آن‌ها با بهره گیری از بازی

شما می توانید با بهره گیری از بازی ها، در هر موقعیت و شرایطی که میسر است احساسات فرزند خود را برانگیخته کنید و یا احساسات کاراکتر بازی را به نمایش درآورید و در ادامه ی بازی با هم فکری و همکاری با کودک به بررسی نحوه برخورد با این احساسات بپردازید.
بدین صورت به کودک در قالب بازی یاد می دهید که در زمان بروز هر نوع احساسی چه نوع برخوردی بهترین کاربرد و کارایی را دارد.

در ضمن با توجه به اینکه کودکان از توانایی کلامی بالای برخوردار نیستند؛ بهره گیری از روش بازی می تواند برای آنها خیلی دلچسب تر و با بازخوردی خیلی بهتر باشد.

بهره گیری از بازی «شاید…» نیز خیلی سازوکار مناسبی است که به صورت توأمان تقویت هوش کلامی و هوش هیجانی کودک را تقویت می کند. بدین صورت، شما می توانید در زمان هایی که در محل های عمومی مثل خیابان هستید و کسی را غمگین، عصبانی و … می بینید، به فرزندتان یاد دهید که به بازی «شاید…» بپردازد و در این بازی تلاش کند که علت ناراحتی، عصبانیت، ترس و … فرد را حدس بزند؛ مثلا بگویید «شاید آن مرد با کسی بحث کرده است و ناراحت شده است»

* الگوسازی

غالبا والدینی که خودشان از هوش هیجانی بالایی برخوردار هستند و خیلی بهتر می توانند هیجانات خود را در برهه های مختلف کنترل و مدیریت کنند؛ می توانند الگوهای خیلی خوبی برای فرزندان خود باشند.
چراکه این کاملا واضح است که کودکان غالبا تصویری از شخصیت و عملکرد والدین هستند و با توجه به اینکه عمده ی وقت یادگیری را در چارچوب خانواده می گذرانند، بیشترین تاثیر را نیز از والدین می پذیرند.

پس اگر شما خود از هوش هیجانی مناسبی برخوردار نیستید، ابتدا سعی کنید نسبت حل این مسئله در خود بپردازید و سپس به تقویت هوش هیجانی فرزند خود ادامه دهید.
به یاد داشته باشید در صورتی که شما از هوش هیجانی بالایی برخوردار نباشید اما فرزند خود را به روش هایی که برای تقویت هوش هیجانی مناسب است ملزم کنید؛ او را دچار یک پارادوکس و تناقض می کنید که از حرف و عمل شما نشات می گیرد؛ و به این صورت کودک نمی تواند با وجود این دوگانگی، به نتیجه ی مطلوبی دست پیدا کند.