سخنی در باب دین و تاریخ انقضای آن

اگرچه برخی این روزها، تاریخ مصرف دین و کتاب آسمانی را به قرن‌ها پیش منصوب می‌کنند و بر این ادعا هستند که در عصر تکنولوژی، دیگر جایی برای دین و دستوراتش وجود ندارد؛ اما با نظر به اینکه به طور کلی سرشت و ماهیت آدمی تغییرناپذیر است و روند رشد یا تزلزل شخصیت انسان‌ها نیز هیچ وابستگی به وجود تکنولوژی و دانش‌های نوظهور ندارد، از همین رو، باید این واقعیت را پذیرفت که دستورات دینی همچنان از نیازهای انسان‌ها است.

به زبانی دیگر، شخصیت انسان‌ها با یا بدون وجود فناوری‌ها، باز به مسیر صعود یا سقوط خود ادامه می‌دهد، و در این بین تنها علومی که با رفتار، افکار، روح، روان و درکل مسائل درونی انسان ارتباط دارند، می‌توانند مسیر و یا شدت این حرکت را تغییر دهند که با اندک درنگی درخواهیم یافت تمامی این علوم صرفا در شاخه‌ی علوم انسانی جای می‌گیرند و نه شاخه‌هایی همچون فنی و مهندسی، ریاضی، تجربی و امثال این.

و جالب است بدانید که دین نیز در تمام دوران صرفا بر روی همین ساحَت از علوم تاکید داشته است؛ چه اینکه تاریخ ثابت کرده که سایرِ علوم در سایه‌سار همین علومِ انسانی بوده است که رشد و تجلی پیدا کرده‌اند. چراکه تمام نخبگان و تاریخ‌سازانی که در هر بُعد از زمان و یا هر گوشه از این جهان، قدمی موثر در شکوفایی علم برداشته‌اند، همه ابتدا به سازندگی درون خود پرداخته‌اند و سپس در پی این سازندگی درونی، توان ایجاد تغییرات در بیرون را نیز پیدا کرده‌اند که ماحصل آن نیز به اختراعی بدیع، کشفی عظیم و یا تلألؤیی جلی ختم شده است.

چگونه حرف‌زدن را از قرآن بیاموزیم؟

در این بین، کتاب‌های آسمانی نیز صرفا بابی برای ورود به دستورات و راهکارهای سازنده‌ی دین بوده‌اند (البته منظور نُسخِ بدون تحریف و ابتدایی‌شان) و قرآن کریم (به عنوان کتاب اصلی دین مبین اسلام) نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیست.

با اندک دقتی به دور از هر گونه تعصب در این کتاب، قطعا توصیه‌هایی جالب و موثر را نیز خواهیم یافت که شدیدا می‌تواند در بهبود روند رشد و تکامل شخصیت هر کس کاملا موثر و مفید باشد.

و در میان این توصویه‌ها، توصیه‌ها و راهکارهایی است که قرآن برای برقراری ارتباط موثر، سازنده و مفید با سایرین را ارائه نموده است. در ادامه تعدادی از این راهکارها به صورت اجمال آورده شده است.

۱۲ ویژگی یک”سخن خوب” از دیدگاه قرآن کریم؛

۱- سخن آگاهانه باشد.

لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ … / از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، / سوره الإسراء، آیه ۳۶

و قطعا کلامی که از روی ناآگاهی و بدور از هر گونه علم باشد، خیلی زود گوینده‌ی خود را به مهلکه خواهد انداخت و بی‌خردی او را برملا خواهد کرد.

این موضوع امروزه در متد موفقیت نیز به طور جد مورد تاکید قرار گرفته است؛ چراکه در بسیاری از کُتُبی که در رابطه با آیین سخنوری، روش‌های مذاکره و … تالیف شده است، بر این تاکید دارند که لازم است در پس هر جمله‌ای که بر زبان آورده می‌شود، حداقل چندین جمله‌ی دیگر دانش و آگاهی وجود داشته باشد.

۲- سخن نرم باشد.

… قَوْلاً لَّیِّناً … / سخنى نرم بگویید / سوره طه، آیه ۴۴

بسیار مهم است که در مکالمات و یا هر گونه ارتباطی که با دیگران برقرار می‌کنیم، زبانمان تیغ نداشته باشد. قطعا زبان‌های گزنده می‌تواند به شدت بر روی کیفیت روابط تاثیر سوء گذاشته و عاملی برای بروز کدورت‌ها و کینه‌ها شود که نتیجه‌ی آن نیز قطعا برای گوینده بسیار نامطلوب خواهد بود.

۳- حرفی که می‌زنیم خودمان هم بدان عمل کنیم.

… لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ / چرا چیزی به زبان می‌گویید که در مقام عمل خلاف آن می‌کنید؟ / سوره صف، آیه ۲

تحقیقات نیز به خوبی اثبات کرده است که حرفی که با عمل همخوانی ندارد، نمی‌تواند از قدرت اثرگذاری خوبی برخوردار باشد. در بررسی‌های به عمل آمده، مشخص شده است که افرادی که حرفی مغایر با عمل خود می‌زنند، زبانِ بدنشان به خوبی آنها را لو داده و موجب افشای حقیقتِ پنهان شده می‌شود.

همچنین تجربه نشان داده که افرادی که حرف و عملشان یکی است، از قوت بسیار بیشتری در ایراد کلامشان برخوردارند، و علاوه بر اطمینان و صلابتی که در گویش خود دارند، از وضعیت زبان بدنِ مطلوب‌تری نیز برخوردارند.

۴- گفته‌ها منصفانه باشد.

… وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا … / و هرگاه سخنی گویید به عدالت گرایید / سوره انعام، آیه ۱۵۲

غالبا کلامی که از سر بی‌انصافی ایراد می‌شود به خاطر مسائلی همچون تعصبات بیجا، خودخواهی‌ها (البته از نوع منفی‌اش) و … بازمی‌گردد که همه از رذایل اخلاقی هستند.

و از آنجا که در برخوردهای غیرمنصفانه (چه رفتارها، چه گفتارها و …)، روند برنده-برنده نادیده گرفته می‌شود و چه به صورت عمدی و چه سهوی، صرفا روند برنده-بازنده مدنظر قرار می‌گیرد؛ لذا این نوع برخوردها کاملا محکوم هستند و نمی‌توانند عاقبت خوبی را نیز برای صاحبان خود به ارمغان بیاورند.

۵- حرف‌ها مستند باشد.

… قَوْلًا سَدِیدًا / سخن استوار بگویید / سوره احزاب، آیه ۷۰

بیان صحبت‌های منطقی، محکم و مستند؛ موضوعی است که اگرچه در محافل عوامانه چندان از اهمیت بالایی برخوردار نیست؛ اما همین‌که خود را در جمع نخبگان و افراد موفق و مطرح بیابید، باید حتما و حتما از این نوع بیان به طور جدی بهره‌ بگیرید؛ والا مطمئنا خیلی زود گفته‌های بدون سند و غیرمحکم شما موجب رسوایی شما و کوچک شدنتان در جمع بزرگان و حتی سایرین خواهد شد.

۶- ساده حرف بزنیم.

… قَوْلاً مَّیْسُورًا / با گفتار خوش به آنان صحبت کن / سوره اسراء، آیه ۲۸

یکی از مسائلی که امروزه در امر مذاکرات و برقراری ارتباطات بسیار بر آن تاکید می‌شود، این است که حتما تا حد امکان در روند صحبت کردن از جملات و کلمات ساده، روان و بدور از هر گونه پیچیدگی بهره ببریم تا شنوده/شنوندگان به خوبی آن‌را درک کرده و منظور را به صراحت بفهمند، کاملا با آن ارتباط برقرار کنند و از هر گونه احساسِ نادانی و ناتوانی در فهم موضوع دور بشوند.

در حقیقت پیچیده و یا سنگین حرف زدن هنر نیست؛ بلکه هنر این است که در در کنار بیانی مملو از علم و آگاهی، بتوان به گونه‌ای صحبت کرد که همه‌فهم و قابل درک برای عموم نیز باشد. به زبانی دیگر، سخن باید به نحوی ایراد شود که عوام آن‌را بفهمند و خواص نیز آن‌را بپذیرند.

۷- کلام بلیغ باشد.

… قَوْلاً بَلِیغًا / به گفتار دلنشین و مؤثر با ایشان سخن بگو / سوره نساء، آیه ۶۳

موضوع شیوایی و وضوح در صحبت نیز، مسئله‌ی بسیار مهمی است که امروزه نیز در فنون مذاکره و یا برقراری ارتباط با سایرین، بسیار بر آن تاکید می‌شود.

اگر گوینده نتواند سخنی شیوا و رسا برای مخاطب خود ارائه کند؛ احتمال هر گونه سوءبرداشت و اشتباه در رساندن موضوع اصلی وجود دارد. پس در کلام نباید به گونه‌ای دوپهلو و با ایهام صحبت نمود و باید تلاش کرد تا گفتار با بلاغت و فصاحت کاملی همراه باشد.

۸- سخن زیبا باشد.

قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً / و با مردم (به زبان) خوش سخن بگویید / سوره بقره، آیه ۸۳

ترکیب گفتاری در مکالمات و نحوه‌ی ادای هر کلمه و جمله، موضوعی است که می‌تواند به خوبی خبر از شأن و شخصیت گوینده بدهد. مثلا اگر کسی در جملات خود عادت به شکستن کلمات، عنوان ناقص افعال و امثال این موارد داشته باشد؛ در نگاه بسیار جزو افراد عامی و سطحِ پایین جامعه قلمداد خواهد شد.

و برعکس؛ وقتی با کسی روبرو شویم که در گفتار خود به ادای صحیح و زیبای کلمات و جملات می‌پردازد، به احتمال زیاد گمان آن‌را خواهیم برد که او فردی فرهیخته و با فرهنگ است.

۹- بهترین کلمات را انتخاب کنیم.

… یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ … / بگو که همیشه سخن بهتر را بر زبان آورید / سوره اسراء، آیه ۵۳

و همچنین اگرچه بسیاری از جملات عموما معنای نسبتا واحدی را می‌رسانند؛ اما قطعا با ایراد هر یک از آنها، میزان ادب، احترام و زیبایی کلام کاملا فرق خواهد کرد.

به عنوان مثال، اگرچه “لطفا به صحبت خود ادامه ندهید”، “دیگر صحبت نکن”، “دهنت را ببند” و “خفه شو” همه مفهومی نسبتا واحد را می‌رسانند و شنونده به خوبی پس از هر کدام از این جملات متوجه این موضوع خواهد شد که دیگر نباید کلام کند؛ اما قطعا ذره‌ای از احترام و ادبی که در جمله‌ی اول است در جمله‌ی چهارم به چشم نمی‌خورد.

و امروزه نیز بسیار بر این موضوع تاکید شده که حتما در مکالمات خود، انتخاب کلمات مناسب را فراموش نکنید؛ چه اینکه انتخاب کلمات در تثبیت یا قطع ارتباطات و شرایط بعدی بسیار اثرگذار خواهد بود.

۱۰- سخن بر دل شنونده بنشیند.

… وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا / با آنان سخن نیکو و دلپسند بگویید / سوره نساء، آیه ۵

تحقیقات و تجربه به خوبی ثابت کرده است که هر سخنی که مطابق با خواسته و نیاز شنونده باشد، مطمئنا بیشتر بر دل او نشسته و بر او اثر خواهد گذاشت.

اگر در صحبت‌های خود، مدام از منظر خواست‌ها و تمایلات خود با شنونده سخن بگویید، به احتمال زیاد خیلی زود او از سخنان شما خسته شده و میل به شنیدن صحبت‌های‌تان را از دست بدهد. و این در حالی است که سخنی که بر مبنای تمایلات و خواسته‌های شنوندگان بیان می‌شود بسیار بر دل آنها نشسته و میلِ به تداوم سخنرانی را بالا می‌برد.

۱۱- در صحبت گشاده سخن بگویید.

… قَوْلًا کَرِیمًا / با آنها سخنى شایسته بگو / سوره اسراء، آیه ۲۳

قواعد و قوانین حاکم بر سخنوری و مکالمات حاکی از این است که صحبت و سخنی که با تندی و بیان لحن و کلمات تند و گویای پرخاشگری بیان شود؛ حتی اگر این کلمات و گفتار به حق و صحیح نیز باشند، چندان مورد قبول شنونده واقع نخواهند شد و اثرگذاری بسیار اندکی دارند.

و برعکس، هر مکالمه‌ای که با روی باز و گشاده‌رویی بیان شود، می‌تواند اثرگذاری بسیار زیادی داشته باشد و شنونده را به خوبی به خود جذب و شیفته کند.

۱۲- سخن مروج بیان مطلوب در جامعه باشد.

وَ هُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ … / به گفتار خوش هدایت شوند / سوره حج، آیه ۲۴

و جدای از تمامی روش‌هایی که می‌تواند ما را در یک مکالمه و یا سخنرانی موفق گرداند؛ بر عهده و ذمه‌ی هر یک از ما است که با کلام و گویش خود، به ترویج شیوه‌‌ای بپردازیم که برای جامعه و عمومِ مردم نیز خوشایند و مفید باشد.

و اگرچه شاید در نگاه اول این مورد جزو فواید شخصی به حساب نیاید؛ اما بی‌شک جامعه‌ای که به فضایل اخلاقی مزین باشد، می‌تواند چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم آثار و فواید زیادی را برای زندگی شخصی ما نیز به همراه داشته باشد.