هدف، المانی است که توجه هر کس را به خودش جلب و معطوف مى‌کند و سبب جهت‌دهی سرنوشت، حیات، شخصیت و منش فرد می‌شود؛ مادامی که انسان هدف خود را بشناسد، هم بهتر می‌تواند مسیر حرکت خود را مشخص کند و هم به احتمال زیاد، تا زمانی که به آن هدف دست پیدا نکند، از حرکت باز نخواهد ایستاد.
اما معمولاً وقتی حرف از هدف و ویژگی‌هایش به میان می‌آید، ذهن خیلی از کسانی که پیش از این به دنبال پیدا کردن اهداف خود بوده‌اند و شیوه‌های هدف‌گزینی را مطالعه کرده‌اند، سریع به سراغ هدف اسمارت (S.M.A.R.T target) می‌رود.
هدف اسمارت شامل ۵ ویژگی است که از پنج حرف S و M و A و R و T گرفته شده اند:
۱. S: Specific – مشخص
یعنی هدف شما کاملا مشخص و با جزئیات کامل و دقیق باشد که با طرح سوالاتی همچون:
- دقیقا چه چیزی؟
- کجا؟
- چطوری؟
- کِی؟
- با کی؟
- با کدام موانع
- با کدام قدم؟
- با کدام راه؟
و … تا حد امکان اطلاعات کاملی می‌توان از هدف خود را پیدا و واکشی بنماییم.
۲. M: Measurable – قابل اندازه گیری
یعنی هدف قابل اندازه گیری باشد و زمانی که ما به هدف خود می رسیم دقیقاً بدانیم که قرار است چه چیزی را رؤیت کنیم، بشنویم، و درک و احساسی دقیق نسبت به آن داشته باشیم.
۳. A: Achievable – قابل دستیابی
یعنی هدف دست یافتنی باشد و با میزان تلاش ما، توانایی هایمان، شرایط مان، استعدادهایمان و …. همخوانی و تناسب داشته باشد.
۴. R: Relevent – مرتبط
یعنی هدف مرتبط باشد؛ مرتبط به خود ما، مرتبط با شخصیت‌مان، مرتبط با توانایی هایمان، مرتبط با عقاید و افکارمان، مرتبط با باورهای مان و ….
۵. T: Time Based – مبتنی بر زمان
یعنی هدف زمان بندی شده باشد و روند اجرایی و رسیدن به آن طبق یک جدول زمان بندی شده ی دقیق و منظم صورت پذیرد.
بیشتر بخوانید: اهداف هوشمند یا SMART: تعریف و مثال
ولی، ویژگی‌های هدف اسمارت مناسب انتخاب هدف نیست!!
اگرچه در ظاهر خصوصیاتِ هدف اسمارت برای انتخاب یک هدفِ خوب گزینه های خیلی خوبی به نظر می رسند اما در حقیقت برگزیدن و انتخاب اهداف بر اساس این ویژگی ها، چندان کار صحیح و پذیرفته ای نیست. (در حقیقت، همان طور که در این مطلب نیز برنامه‌ریزی شده است؛ هدف اسمارت باید تنها بخشی از مراحل تعیین و دستیابی به خواسته‌ها باشد)
چرا هدف اسمارت برای انتخاب هدف مناسب نیست؟
در پاسخ به این سوال می توان چنین گفت که ویژگی های پنج گانه ای که در هدف اسمارت وجود دارند، صرفاً بر اساس یک روند کاملا منطقی و به دور از هر گونه احساس در نظر گرفته شده اند (به نوعی می‌توان گفت، این رویه‌ی ارزیابی هدف و هدف‌گزینی کاملا آرمان‌گرایانه است)؛ حال آنکه ما انسان ها غالب تصمیمات زندگی خود را بر اساس احساسات، عواطف و هیجانات می گریم و نه منطق.
و لذا، همین سبب می شود که هدفی که به واسطه این پنج ویژگی برای خودمان برگزیده ایم چندان محقق شدنی و دست یافتنی نباشد؛ چراکه هدفی که پشتوانه احساسی نداشته باشد در روند تصمیمات احساسی ما کاملاً گم خواهد شد.
پس برای انتخاب هدف باید چه کرد؟
راهی که می توان برای انتخاب یک هدف مناسب در نظر گرفت، این است که از ویژگی هایی در انتخاب هدف بهره بگیریم که منطقیِ محض نباشند، و خصوصیات احساسی ما را نیز بیشتر پوشش بدهند؛ پس می توان گفت ویژگی های زیر قادر هستند شرایط انتخاب هدفی دست یافتنی و محقق شدنی را برای ما رقم بزنند.
یک تذکر:
پیش از بیان ویژگی های یاد شده؛ توجه به این نکته الزامی است، که عدم پذیرش هدف اسمارت در انتخاب هدف به معنی کاربردی نبودن آنها نیست؛ بلکه، زمانی که شما اهدافتان را با نظر به ویژگی های زیر، انتخاب نمودید؛ بهتر است با کمک گرفتن از خصوصیت هایی که هدف اسمارت دارد، به اهداف خود و روند دست یابی به آنها نظم ببخشید.
۱. هدف قابل تصویر سازی باشد
این بدان منظور است که ما بتوانیم برای خواسته خود تصویر نسبتاً واضحی را در ذهن خود متصور شویم.
اما نباید در این مرحله وارد ریز جزئیات شده و حساسیت زیادی در مشخص نمودن تمامی جزئیات هدف خود به خرج دهیم. (نه همچون Specific در هدف اسمارت که تمامی جزئیات را شامل می شود)
۲. هدف ما حداقل با یک چرایی محکم همراه باشد
همان طور که در مقالات پیشین نیز (در این مطلب؛ این مطلب و این مطلب) اشاره شد، “چرایی” یک انگیزه درونیِ قدرتمند است که از گذشته ی ما ناشی شده است و امروز می تواند موتور محرک قدرت مندی برای رسیدن به اهدافمان باشد. (با نظر به اهمیت موضوع چرایی در روند انگیزه سازی و حرکت رو به جلو، حتما امطالب فوق نیز مطالعه شود)
همان طور که نیچه می گوید:
کسی که در زندگی اش “چرایی” برای انجام دادن دارد، می تواند از پس هر “چگونگی” بر آید.
پس، با توجه به این مسئله، بسیار ضروری است که اگر هدفی که ما انتخاب می کنیم دارای حداقل یک چرایی محکم باشد. توجه کنید اگر هدفی که ما انتخاب می کنید فاقد چرایی محکم باشد، اگرچه رسیدن به این هدف بتواند برای شما بسیار سودبخش و اثرگذار باشد، اما از آنجا که یک نیروی احساسی قدرتمند پشتوانه گام هایی که در مسیر آن می گذارید نمی باشد، به احتمال خیلی زیاد تحقق آن نیز چندان محتمل نیست.
۳. هدف جسورانه ولی معقول باشد.
باید به این نکته نیز توجه کنیم که خواسته ای که در آن جسارت و بلند پروازی وجود نداشته باشد، در واقع هدف قلمداد نمی شود.
بی شک خواسته ای که با جسارت همراه نباشد به احتمال بسیار زیاد قابل دستیابی و حصول است، اما دست یافتن به این خواسته نه می تواند حس موفقیت را در وجود ما بیدار کند و نه می تواند موجب تغییر و تحولی در روند زندگی ما شود.
البته توجه به این نکته نیز ضروری است که جسارت در انتخاب هدف نباید با حماقت اشتباه گرفته شود.
اگر چه انتخاب هدفی جسورانه برای رشد و شکوفایی و موفقیت ضروری است؛ اما انتخاب هدفی که به مراتب از توان فعلی ما بالاتر است خود دلیلی بر تحقق نیافتنش است. پس لازم است جسارتی که در انتخاب هدف به خرج می دهیم با مقداری تعقل و منطق همراه باشد.
البته میزان بزرگی جسارت ما می تواند با نظر به میزان استحکام و قدرت “چرایی” ما متفاوت باشد.
۴. هدف، خودش هدف باشد.
گاه خیلی از افراد در زمان انتخاب هدف، گزینه درستی را در نظر می گیرند، اما در ادامه هدف خود را گم می کنند. و گاهی نیز، شخص از همان ابتدا درک درستی نسبت به خواسته واقعی و قلبی خود ندارد و از این رو اسباب و لوازم رسیدن به هدفش را به عنوان هدف قلمداد می کند.
پس؛ به یاد داشته باشید که در زمان انتخاب هدف به درستی هدفتان را از اسباب و لوازمش جدا نمایید.
یعنی در زمانی که قصدِ به دست آوردن یک خانه مناسب را دارید، به هیچ وجه پول رسیدن به این خانه را به عنوان هدف خود قلمداد نکنید؛ بلکه آن را صرفاً یک وسیله برای رسیدن به هدف تان در نظر بگیرید.
توجه کنید که اگر شما نتوانید میان هدفتان و اسباب و وسایلش تمیز قائل شوید، این موجب خواهد شد که خیلی زود به ورطه سردرگمی بیفتید.
۵. هدف موجب رشد شود
همان طور که بیان شد، هدف باید از حد توان و جرأت فعلی شما اندکی بیشتر باشد تا شما برای رسیدن به آن نیاز به رشد را در خود احساس کنید، و بدین صورت علاوه بر قدم گذاشتن در راه رسیدن به هدف تان، در مسیر رشد خودتان نیز قدم بردارید.
این را بدانید که اگر در زمان دست یافتن به هدفتان، در خود رشد و تعالی شاهد نباشید به احتمال زیاد مسیر انتخاب هدفتان را اشتباه رفته اید.
۶. هدف به صلاح شما باشد
فراموش نکنید که خواسته هایی که در نهایت برای شما ضرر، زیان و خسران را به همراه دارند، نمی تواند در حکم یک هدف برای شما قلمداد شوند.
شما باید خواسته ای را به عنوان هدف در نظر بگیرید که به صلاح شما بوده و منفعت مادی و معنوی برای شما به همراه دارد.
۷. هدف در خارج از منطقه امن باشد
خواسته ای که در منطقه امن شما دست یافتنی باشد، و برای بدست آوردن آن، نیاز به هیچ گونه پذیرش تغییرات، رشد و شکوفایی، حرکت و پویایی و … نداشته باشد، به عنوان یک هدف نمی تواند بر شمرده شود.
پس، این را به یاد داشته باشید که اگر بخواهید به هدفتان برسید باید از منطقه امن خود خارج شده و در منطقه ترس، یادگیری و نهایتاً رشد قرار بگیرید (برای شناخت بهتر این مناطق ذهنی، حتما این مطلب را نیز مطالعه کنید)؛ و اگر چنین نشد بدانید که به احتمال زیاد هدف شما حقیقی نیست.